De UHasselt, stad Hasselt, de provincie Limburg hebben samen met de Vlaamse Bouwmeester het ontwerp van David Kohn en Bovenbouw gekozen voor de herbestemming van de Begijnhofsite. De restauratie zorgt ervoor dat de toegankelijkheid verhoogt van het Begijnhof en de site maximaal ontsloten wordt. Het Begijnhof zal opnieuw worden gemarkeerd: als een belangrijke plek in de stad, die uitnodigt tot exploitatie. De maatschappelijk belangrijke rol van het Begijnhof is niet enkel deze van de Universiteit, maar ook deze van de socio-culturele verengingen in Hasselt.
Vier bureaus kregen de vraag om een ontwerp te maken voor de herbestemming van de Begijnhofsite: de tijdelijke verenigingen Bovenbouw Architecten en David Kohn Architects, BOB361 en Studio Roma, de samenwerking tussen Ard de Vries Architecten en Studio Donna, en architectenbureau UR architects. De architecten mochten hun creativiteit de vrije loop laten, maar het ontwerp moest aan een aantal belangrijke voorwaarden voldoen: het moest de Begijnhofsite ontsluiten én opnieuw een unieke plaats laten bekleden in het stedelijke weefsel. Bovendien moest het poortgebouw kunnen groeien en flexibel worden gebruikt. Het dient een plek te worden die in verbinding staat met de omgeving, waar mensen uitgenodigd worden om elkaar te ontmoeten en dingen te beleven in een groene omgeving met aandacht voor het unieke erfgoed.
Limbruggen
Door ons erfgoed op een hedendaagse manier toegankelijk te maken, geven we ze de toekomst die ze verdient. Met respect voor het verleden en met oog voor de toekomst. Dat is wat ik Limbruggen noem: onverwachte verbindingen leggen en unieke kruisbestuivingen realiseren. Dingen in beweging zetten. Zorgen voor verandering, voor samenwerking, voor evolutie. Zo wordt het Begijnhof een plek VAN, maar vooral VOOR Limburgers.
Een beeldbepalende begijnhofkerk
De Begijnhofsite te Hasselt heeft een belangrijke erfgoedwaarde. In 1939 werd op de site de voormalige begijnhofkerk, de 13 begijnhofwoningen, het poortgebouw en de tuin beschermd als monument omwille van hun artistieke, oudheidkundige en historische waarde. De begijnhofwoningen zijn vrij traditioneel opgebouwd. Elk individueel huis had oorspronkelijk dezelfde indeling: middengang met trap met links en rechts een kamer. Dit schema herhaalde zich op de verdiepingen. Door de jaren heen kregen de woningen andere functies (museum, bibliotheek, kanbelvedère) waardoor gangen, trappen en binnenmuren werden uitgebroken. Met de bouw van de classicistische kerk in het midden van het begijnhof werd deze omgevormd tot een pleinbegijnhof. Ze bezat in de 18de eeuw een behoorlijk aantal kerkschatten en gold als één van de mooiste bouwwerken op het begijnhof. De kerk was buiten de stadsgrenzen reeds zichtbaar. Binnen het stadsweefsel beheerste ze prominent de Hasseltse skyline. Ze had dan ook een nokhoogte van 26 meter. Tussen de kerk en de twee vleugels begijnenwoningen was slechts 10 meter open ruimte. Dit resulteerde in een imposante aanwezigheid van het kerkgebouw op de site. Een goede 200 jaar na de bouw, werd in de nacht van 11 op 12 mei 1944 de kerk in puin gelegd door verdwaalde bommen van een Amerikaans bombardement. Momenteel blijft er enkel een kerkruïne over.
Verdwijnvijver
Het winnend ontwerp wil de centrale kerk terug naar voor schuiven. De huisjes in het Begijnhof verliezen veel van hun status zonder de centrale kerk. Het ontwerp wil het evenwicht tussen de verschillende spelers opnieuw herstellen, zonder historiserend te werk te gaan. De schaal van de kerk herstellen zou er voor zorgen dat de tuin eromheen letterlijk en figuurlijk in de schaduw zou komen te liggen. Het positieve van de verdwenen kerk wordt subtiel terug in kaart gebracht. De vloer van de kerkruïne zal een “verdwijnvijver” worden. De vijver zal dienen als spiegelvijver die de verdwenen helft van de kerk weer zichtbaar zal maken. Bij specifieke evenementen kan de vloer worden drooggelegd, waardoor een grote, verharde ontmoetingsplek ontstaat. Het centrale evenementplein zit dus verborgen onder een dunwaterlaagje, waardoor we vermijden dat een groot verhard vlak aanvoelt als een leegte.
De tuin
Het aantal verhardingen zal worden teruggedrongen zodat er meer plaats voor gras ontstaat tussen de ruïne en de tuinmuur. De tuin zal terug het nieuwe centrum worden van de site.. Om de tuin meer toegankelijk te maken zal er een extra doorsteek komen naast het Jenvermuseum ter hoogte van de Witte Nonnenstraat. Dit zorgt voor een betere ontsluiting. Net achter het poortgebouw zal er een 26 meter hoge panoramische belvedère worden voorzien. Dat is net de hoogte van de verdwenen begijnhofkerk. Dit is een gedurfde maar weloverwogen keuze. De historische begijnhofkerk verleende aura aan de site en was een cruciale speler in de skyline van Hasselt. De ontwerpers willen van het begijnhof opnieuw een essentiële bestemming maken met een vergelijkbare uitstraling als voor 1944. Een panoramische belvedère wordt één van de mustsees op een wandeling doorheen Hasselt. Hier ervaar je Hasselt als stedelijk landschap, en beleef je Limburg als territorium. Burgemeester van Stad Hasselt Nadja Vananroye: “Door gericht beperkte elementen zoals de spiegelvijver en belvedère aan de site toe te voegen, nodigen we bezoekers uit om stil te staan bij de historische waarde van de site en een beter zicht te krijgen op bij uitbreiding de hele binnenstad. Het vele groen moedigt dan weer ontmoetingen aan tussen alle gebruikers van het begijnhof. Bovendien kunnen we met dit toekomstplan de Universiteit Hasselt nog sterker verankeren in onze stad. Ik ben als burgemeester dan ook heel tevreden dat we dankzij de inspanningen van de provincie Limburg deze site terug kunnen geven aan alle Hasselaren en Limburgers”.
De gebouwen
De architectuurcampus wordt ondergebracht in de begijnhofwoningen en krijgt een stedelijke dynamiek mee. De voortuinen van de woningen blijven behouden als kleine groene oases. “Tussen het groen is er plaats voor een terras of wat werkruimte in open lucht. Voor de studenten zijn dit aangename pauzeplekken” aldus rector Luc De Schepper. “Het ontwerp zal er voor zorgen dat de studenten architectuur een plaats krijgen om hun creativiteit te laten spelen. De multifunctionele werkruimtes worden voorzien voor de studenten. Het ontwerp sluit perfect aan bij de behoeften van de UHasselt”. In de begijnhofwoningen worden ook residenties ingericht voor gastprofessoren. Deze residenties worden op z’n begijns opgevat. In de historische woning wordt één traphal voorzien met vijf individuele kamers met op het gelijkvloers een gemeenschappelijke ruimte. Hier kan er worden gekookt en gegeten. Zo woont men niet hyperindividueel, maar volgens de historische gebruiken: een eigen kamer met badkamer, een gedeelde eetkeuken en verder naar buiten toe de gemeenschappelijke tuin. Het poortgebouw zal een grondige restauratie verkrijgen waarna het multifunctioneel kan worden gebruikt door de verschillende partners.
De ontwerpers
Het winnende bureau is de tijdelijke vereniging van Bovenbouw Architectuur en David Kohn Architects. In Bovenbouw Architectuur uit Antwerpen krijgen twee teams van telkens acht getalenteerde en internationaal gerekruteerde medewerkers aansturing van enkele ervaren architecten onder begeleiding van zaakvoerder Dirk Somers. Het bureau stelde al tentoon op de Biënnale van Venetië in 2012, in de Architekturgalerie München in 2013 en in deSingel in Antwerpen in 2014. Voor het project van de Begijnhofsite werkt Bovenbouw samen met David Kohn Architects, een bureau uit Londen. Hun focus ligt op architectonische innovatie door onderzoek naar materialen, bouwtechnieken en de culturele context van elk project. Momenteel werkt het bureau aan een nieuwe campus voor New College in Oxford.
David Kohn en Bovenbouw architecten zal de komende maanden in overleg met de UHasselt, stad Hasselt, de provincie Limburg en Team Vlaamse Bouwmeester het ontwerp finaliseren. In 2019 wordt de aanbesteding voor een aannemer afgerond.
Lees het artikel in de krant (.pdf)
