In de nazomer wordt er op de Vlaamse velden weer volop geoogst. Op zondag 6 september staan ook de acteurs in het Openluchtmuseum van Bokrijk stil bij dit gebeuren. “Vandaag keren de bezoekers terug naar een dorp op het Vlaamse platteland anno 1913 waar de laatste wagen met graanschoven feestelijk wordt binnengehaald. Net alsof ze er meer dan 100 jaar geleden zelf bij waren”, zegt gedeputeerde van Toerisme, Cultuur en Erfgoed Igor Philtjens, eveneens voorzitter van vzw Het Domein Bokrijk. “Via de beproefde museummethode ‘Living History’ brengen acteurs historisch relevante gebeurtenissen en gebruiken op een waarheidsgetrouwe manier terug tot leven. Zo werpt Bokrijk haar licht op thema’s die ook vandaag de dag nog steeds actueel zijn.”
Het verhaal
Terwijl in het dorp de jaarlijkse processie uitgaat, heerst er op de boerderij van Giljom en Bertha een zenuwachtige maar opgewekte drukte. De oogst is bijna binnen. Straks halen de boeren de laatste wagen feestelijk in. Naar aloude gewoonte verwacht het werkvolk zich aan een uitgebreide traktatie én een feestelijke dag. Ook de andere dorpelingen zijn benieuwd. Tussen de werkzaamheden door heerst er wat wrevel over de plaatsing van een rustaltaar voor de processie, maar dat wordt uiteindelijk bijgelegd…
Programma
De voorstelling wordt drie maal opgevoerd in museumdeel Haspengouw en bestaat uit 6 scènes die mekaar opvolgen. De voorstellingen starten om 10.15 u., 13.00 u. en 15.30 u.
Het oogstfeest historisch bekeken
De oogstfeesten zoals wij die nu kennen, als een feestelijk gebeuren voor een hele gemeenschap of een dorp, zijn een vrij recent fenomeen. Vroeger werd het oogstfeest boerderij per boerderij gevierd bij het beëindigen van de oogst. De kar die met de laatste opbrengsten van het veld of de boomgaard kwam, werd vaak versierd en in optocht naar het erf gereden. Daarna trakteerde de boer zijn werkvolk en iedereen die had meegeholpen. Het goed binnen krijgen van de oogst, zeker als die geslaagd was en er een mooie opbrengst gaf, betekende dat men ‘veilig’ zat voor de wintermaanden. En dit was uiteraard een reden tot feesten.
Bij de ene boer was het feest al grootser en rijkelijker dan bij de andere, maar zowat overal gaf de laatste dag van de oogst aanleiding om te eten, te drinken en te feesten op kosten van de boer. Soms gebeurde er eerst nog een – al dan niet symbolische – verwerking van de laatste opbrengst: de laatste graanschoven werden door een aantal mannen met de vlegel gedorst, kaf en koren werden gescheiden en de eerste graanzakken werden naar de molen gebracht.
Indien het weer dit toeliet, vond het feest buiten plaats aan lange tafels. Op tafel kwamen eenvoudige gerechten zoals spek met eieren en vers gebakken brood, maar ook pannenkoeken, rijstpap en fruitbereidingen zoals vlaai en appelmoes. Muziek en dans mochten niet ontbreken.
Er waren tal van volksgebruiken verbonden aan de oogstfeesten. Zo was het op sommige plaatsen de gewoonte om de spot te drijven met die persoon die bij de oogst de laatste handeling had verricht en bijvoorbeeld de laatste schoof had afgedaan. Deze pechvogel moest met de graanschoof dansen in plaats van met één van de vrouwen, of hij kreeg een pannenkoek waarin stro was gebakken. Soms werden er ook geschenken uitgedeeld die nuttig waren voor de nakende winter zoals een warme sjaal of wollen handschoenen.
Er konden meerdere oogstfeesten plaatsvinden. De graanoogst en de aardappeloogst gebeurden meestal in de tweede helft van augustus of uiterlijk begin september. Ook fruitoogsten gaven aanleiding tot dergelijke feesten, zij het dan in oktober of november. Elders in het land was bijvoorbeeld de vlasoogst een belangrijk gebeuren. Hoewel het binnenhalen van de oogst boerderij per boerderij werd gevierd, wilden – zeker bij de grotere boeren of pachters die vaak ook gemeenteraadslid waren – wel eens enkele dorpsnotabelen zoals de pastoor of de notaris hun opwachting maken om een graantje mee te pikken.